80 jaar bevrijding Schiermonnikoog
Op de meeste plekken in Nederland wordt Bevrijdingsdag gevierd op 5 mei. Maar op Schiermonnikoog herdenken en vieren we onze vrijheid pas op 11 juni, de dag waarop het eiland écht werd bevrijd in 1945. Deze bijzondere geschiedenis geeft Schiermonnikoog een eigen plek in het verhaal van de Tweede Wereldoorlog.
Dit jaar staan we stil bij de betekenis van vrijheid, herdenken we het verleden en vieren we het heden. Op deze pagina vindt u een overzicht van alle activiteiten, tentoonstellingen, verhalen en rondleidingen die rondom dit thema worden georganiseerd. Ontdek hoe verleden en heden samenkomen op het kleinste Waddeneiland van Nederland, een plek waar rust, ruimte én herinnering hand in hand gaan.
Bevrijdingsdag – 11 juni 2025
Als laatste bevrijde plek van Nederland herdenkt Schiermonnikoog de vrijheid op 11 juni
In heel Nederland wordt de bevrijding herdacht op 5 mei. Maar op Schiermonnikoog werd pas op 11 juni 1945 écht vrijheid gevierd, toen de laatste Duitse soldaten het eiland verlieten. In 2025 staan we stil bij 80 jaar vrijheid met een feestelijk programma op woensdag 11 juni.
Met o.a.:
- Een defilé met doedelzakken, oude legervoertuigen en schooljeugd
- Dorpswandeling langs panelen met verhalen uit de oorlog
Excursies met gids: beleef het verleden op locatie
Ontdek het echte verhaal van Schiermonnikoog tijdens de oorlog
Laat u meevoeren door lokale gidsen naar plekken waar de oorlog tastbaar wordt. Tijdens een excursie met een eilander gids hoor je indrukwekkende verhalen over de bezetting, de Atlantikwall en de rol van het dorp en zijn bewoners. Deze excursies bieden verdieping, historische context en een unieke inkijk in de geschiedenis van het eiland.
Vredenhof op Schiermonnikoog – met Wyb Jan Groendijk
Een indrukwekkende rondleiding over de begraafplaats voor drenkelingen en oorlogsslachtoffers. Beheerder Wyb Jan Groendijk vertelt over de oorsprong van Vredenhof en de jonge levens die hier hun laatste rustplaats vonden. Ontdek waarom deze plek, aan de Reddingsweg achter bunker Wassermann, zoveel betekenis heeft voor eiland en bezoeker.
12 juni 13:00 uur
& 19 november tijdens de November Wandelmaand
Dorp in Oorlog – wandeling met Cees Soepboer
Cees Soepboer neemt u mee door het dorp Schiermonnikoog en laat zien hoe de oorlog hier zijn sporen naliet. Van bominslagen tot bezetting, de littekens zijn nog altijd zichtbaar. Terwijl de Atlantikwall werd verdedigd, gooiden geallieerde vliegtuigen hun bommen soms noodgedwongen boven het eiland af. Een wandeling vol verhalen over spanning, schade en overleven.
13 juni 10:00 uur
& 8 november tijdens de November Wandelmaand
Joods leven op Schiermonnikoog – met Hilbert de Vries
Gids Hilbert de Vries neemt u mee in een bijzonder hoofdstuk van de eilandgeschiedenis: het Joods leven op Schiermonnikoog rond de Tweede Wereldoorlog. Enkele Joodse inwoners dachten veiliger te zijn op het vasteland en vertrokken, anderen doken onder op het eiland, ondanks dat de bezetters precies wisten hoeveel mensen er woonden. Tijdens deze wandeling komt u op locaties waar deze verhalen tot leven komen.
Bunker Fietstocht Atlantikwall – met Cees Soepboer
Stap op de fiets en ontdek de militaire geschiedenis van Schiermonnikoog. Tijdens deze tocht langs restanten van de Atlantikwall vertelt gids Cees Soepboer over de functie van de bunkers en het belang van de verdedigingslinie. Hij leidde zelf de opgraving van diverse bunkers op het eiland. Deze tocht is niet geschikt voor mensen die slecht ter been zijn.
20 juni 13:00 uur
22 november 10:00 uur als onderdeel van de november Wandelmaand
Zelf op pad: routes langs sporen van de oorlog
Verken Schiermonnikoog op eigen tempo
Ook zonder gids valt er veel te ontdekken over de oorlogsjaren op Schiermonnikoog. Met een routeboekje of via informatiepanelen in het dorp volgt u de verhalen die het eiland hebben gevormd. De combinatie van natuur, historie en rust maakt deze routes indrukwekkend én goed te doen voor jong en oud.
Wandelroute “In en om het dorp” – met panelen
Verhalen en beelden op locatie
Loop door het dorp en beleef het verleden via grote panelen met foto's, citaten en uitleg over wat zich op die plek heeft afgespeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog. De route voert langs plekken die geraakt zijn door bommen of juist bescherming boden. Deze panelen blijven zichtbaar t/m de maand november, zodat u de wandeling op elk moment kunt doen.
De wandelroute “In en om het dorp” met informatieve panelen wordt officieel geopend op 11 juni tijdens de viering van 80 jaar bevrijding.
🗺️ Routefolder verkrijgbaar na 11 juni bij de VVV in informatiecentrum Het Baken of bij het Bunkersmuseum voor € ? (nog niet bekend)
Fietsroute “Schiermonnikoog in de Tweede Wereldoorlog”
Met routeboekje langs de Atlantikwall
Fiets langs de stille getuigen van de oorlog op het eiland. Deze route leidt u onder andere langs de Batterie, het Adelaarsnest, de Wassermann-bunker en Vredenhof. Op diverse plekken stapt u even af om bunkers van dichtbij te bekijken. Het routeboekje is samengesteld door Stichting Bunkermuseum Schlei en bevat uitgebreide uitleg, historische context en oude foto's.
Dit is een bestaande route en deze blijft ook na dit jaar beschikbaar.
📍 Startpunt: Informatiecentrum Het Baken
📖 Boekje verkrijgbaar bij het Bunkermuseum ’t Schlei en Informatiecentrum Het Baken voor € 2,50
Bunkerdag op Schiermonnikoog – 24 mei 2025
Op zaterdag 24 mei 2025 doet Schiermonnikoog mee aan de landelijke Bunkerdag. Ontdek verborgen bunkers, loopgraven en het verhaal van de Atlantikwall tijdens bijzondere rondleidingen door de Schlei Stelling en een fietsexcursie naar de Batterie. Bezoek ook de unieke Wassermannbunker, de Seeburg-bunker (nu museum), en de tijdelijke expositie 80 jaar bevrijding.
📅 Bekijk het volledige programma van Bunkerdag op onze speciale pagina.
Verhalen die blijven – kijk, luister & lees
Bevrijding op Schiermonnikoog in beeld en geluid
Wilt u dieper duiken in het verhaal van de bevrijding? Laat u raken door persoonlijke herinneringen, historisch beeldmateriaal en indrukwekkende interviews. Zowel de documentaire Oorlog op Schiermonnikoog als de NOS-podcast De Wadden, een andere oorlog geven een uniek inkijkje in de laatste weken van de oorlog op het eiland.
Daarnaast biedt het boek Schiermonnikoog 80 jaar vrijheid een rijk overzicht van gebeurtenissen, persoonlijke verhalen en unieke foto's uit de oorlogsjaren.
Bekijk, beluister of lees deze bijzondere producties en ontdek hoe Schiermonnikoog als laatste werd bevrijd.
Film: Oorlog op Schiermonnikoog
Een unieke eilandgeschiedenis in beeld gebracht
De documentaire Oorlog op Schiermonnikoog (22 min.) van Thom Verheul en Ismaël Lotz laat zien hoe de oorlog op het eiland heel anders verliep dan op het vasteland. Aan de hand van ooggetuigen, historische beelden en interviews met nazaten ontdek je waarom Schiermonnikoog pas op 11 juni 1945 écht werd bevrijd.
De film is te zien in het Koningshuis, het cultuurhistorisch centrum van de vereniging Heer en Feer. In de bijbehorende expositie wordt dieper ingegaan op bijzondere verhalen uit de oorlogsjaren, zoals die van de piloten begraven op Vredenhof. Gastvrouwen en -heren vertellen u graag meer.
Locatie: Koningshuis, Reeweg 2
📅11 juni: 11.00 – 17.00 uur
Toegang & info via: www.theerenfeer.nl
Liever thuis kijken? De film is ook online beschikbaar via de webwinkel van Heer en Feer.
Podcast: De Wadden, een andere oorlog
Luister naar het bijzondere verhaal van de Waddeneilanden in oorlogstijd
In de vijfdelige NOS-podcast De Wadden, een andere oorlog bezoekt presentator Winfried Baijens alle Waddeneilanden om te spreken met eilanders over hun ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Elke aflevering wordt gepubliceerd op de dag dat het betreffende eiland precies 80 jaar geleden werd bevrijd.
De aflevering over Schiermonnikoog verschijnt op 11 juni. Hierin hoort u hoe fanatieke SS’ers uit het Scholtenhuis in Groningen naar het eiland vluchtten en zich verschansten in boerderijen. Ook hoort u persoonlijke verhalen van bewoners, en over de betekenis van begraafplaats Vredenhof, waar nog altijd families uit onder meer Groot-Brittannië de graven bezoeken.
📅 Aflevering Schiermonnikoog: online vanaf 11 juni 2025
🔊 Te beluisteren via uw favoriete podcastapp of via NOS.nl
📺 Tip: De gelijknamige televisiespecial 80 jaar Bevrijding: de Waddeneilanden wordt op 11 juni om 20.30 uur uitgezonden op NPO 2.
Boek: Schiermonnikoog 80 jaar vrijheid
Persoonlijke verhalen en unieke beelden in één uitgave
Op 4 mei 2025 werd in het Koningshuis het themanummer van cultuurhistorische vereniging Heer en Feer gepresenteerd: Schiermonnikoog 80 jaar vrijheid. Het eerste exemplaar werd uitgereikt aan Wietske Maris, wiens familie omkwam bij het vergisbombardement van 1941, één van de aangrijpende verhalen die in het boekje worden verteld.
Auteur Jan Holwerda blikt terug op de belangrijkste gebeurtenissen op het eiland tijdens de oorlog: van de bezetting en de bouw van bunkers tot de vergissingsbombardementen, de Joodse onderduik en de komst en aftocht van de SD’ers en SS’ers. Met veel nieuwe getuigenissen, persoonlijke herinneringen en unieke historische foto’s biedt dit boekje een waardevol en meeslepend overzicht van de oorlogsjaren op Schiermonnikoog.
64 pagina’s vol eilandgeschiedenis
Het boekje op A5-formaat is te koop via de webwinkel en in het Koningshuis tijdens de openingstijden
Boekpresentatie & persoonlijke verhalen
Levende geschiedenis tijdens de presentatie van “Schiermonnikoog – 80 jaar vrijheid”
Tijdens de officiële boekpresentatie op 4 mei in het Koningshuis vertelde schrijver Jan Holwerda het indrukwekkende verhaal van Albert Robinson, een Britse piloot die op 1 november 1941 een noodlanding maakte met zijn bommenwerper bij paal 3 op het strand. Robinson overleefde niet alleen de crash, maar ook gevangenschap in een concentratiekamp. Zijn herinneringen verwerkte hij later in een boekje.
Lees de toespraak van Jan Holwerda
Ook Wietske Maris sprak tijdens de presentatie. Zij deelde haar familiegeschiedenis over het vergisbombardement van 8 januari 1941, waarbij haar moeder ternauwernood overleefde. Haar grootmoeder, tante en zus kwamen die avond om tijdens de viering van een verjaardag op de Langestreek.
Begraafplaats Vredenhof
Eerbetoon aan drenkelingen en oorlogsslachtoffers
Aan de stille Reddingsweg, verscholen tussen het groen, ligt Vredenhof – een bijzondere begraafplaats waar slachtoffers uit beide Wereldoorlogen hun laatste rustplaats vonden. Hier liggen drenkelingen en militairen uit onder andere Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland, Canada en Australië.
Sinds de aanleg in 1917 groeide Vredenhof uit tot een plek van herdenking en eerbied. Elk graf vertelt een eigen verhaal van piloten die omkwamen boven de Noordzee tot slachtoffers van Operatie Dynamo bij Duinkerken.
Wilt u meer weten over deze bijzondere plek?
Bunkermuseum
Verhalen in beton: duik in het verleden van de Atlantikwall
Op Schiermonnikoog vindt u sporen van een indrukwekkend oorlogsverleden, letterlijk ingebed in het landschap. Het Bunkermuseum ’t Schlei is dé plek waar het verhaal van de Atlantikwall en het eiland in oorlogstijd tot leven komt. Zowel de vaste expositie als de tijdelijke thematentoonstelling bieden verdieping voor wie zich wil onderdompelen in deze geschiedenis.
Bunkermuseum ’t Schlei
Het Bunkermuseum is gevestigd in een authentieke Seeburg-bunker, net buiten het dorp langs het fietspad ten zuidwesten van strandpaviljoen De Marlijn. Tijdens de Tweede Wereldoorlog diende deze bunker als communicatiecentrum van de Duitse luchtmacht (Luftwaffe). Binnen werden radio- en radarsignalen geanalyseerd om geallieerde vliegtuigen op te sporen.
U kunt hier onder meer de Seeburgtisch bekijken: een glazen kaartentafel waarop met lichtpunten de vliegtuigbewegingen werden gevolgd – een uniek stuk oorlogstechnologie. De expositie toont daarnaast objecten, kaarten en persoonlijke verhalen die samen een indringend beeld geven van het leven op Schiermonnikoog in oorlogstijd.
De bunker en de collectie worden beheerd door Stichting Bunkermuseum Schlei, die ook rondleidingen en lezingen organiseert.
Thema-expositie: 80 jaar bevrijding
Vanaf zondag 4 mei 2025 is in het Bunkermuseum Schlei de speciale tentoonstelling “80 jaar bevrijding Schiermonnikoog” te zien. De expositie belicht de periode van D-Day op 6 juni 1944 tot aan de bevrijding van Schiermonnikoog op 11 juni 1945 – het moment waarop het eiland als laatste stukje Nederland écht vrij was.
De expositie geeft een beknopt overzicht van de geallieerde opmars in West-Europa, van D-Day tot de bevrijding van Nederland. Vervolgens richt de aandacht zich op Schiermonnikoog: de komst van SD’ers, de aanhoudende bezetting na 5 mei en de uiteindelijke bevrijding op 11 juni.
Aan de hand van originele voorwerpen, kranten en posters uit de jaren ’40, maar ook foto’s, filmmateriaal, kaarten en verslagen wordt deze geschiedenis tastbaar. Ook zijn er persoonlijke herinneringen en kleurrijke objecten uit de bevrijdingstijd te zien, zoals tegels, mokken en schildjes die symbool staan voor de feestvreugde na een lange oorlog.